نقاد بی رحم خوش ذوق

شاهرخ تویسرکانی


اگر بگویم از نوادر روزگار بود، گزاف نیست. آدمی مثل او یا ندیده ایم یا به ندرت تر از حتی کم دیده ایم و این به معنای دوست داشتنی بودن، مهربانی یا حتی مردم داری اش نیست. او یک قرن را تمام و کمال زیست و هیچ چیز در زندگی اش را اصلا و ابدا مدیون خود و آنچه به آناعتقاد داشت، نگذاشت. نه در حرفه اش، نه در زندگی شخصی اش، نه در عشق و نه حتی در تنفرش از آنچه که نمی پسندید، تعارف و مدارا نداشت.

سال 1369 مصادف با مرگ اخوان، حوالی همین روزها در شهریور ماه در تدارک ویژه نامه یادبود شاعر بودیم. دوست عزیزم محمدعلی موحد از انگلستان باز گشته بود و به دفتر مجله آمد و گفت فلانی برایت از فرنگ سوغات ناب آورده ام. یادداشت ابراهیم گلستان بود که برای اولین بار تصمیم گرفته بود بعد از انقلاب برای یک نشریه داخلی مطلب بنویسد، آن هم مصادف با مرگ شاعر. تا اینجای قضیه آن مطلب برای من موهبت دلچسبی بود. اما وقتی مطلب را خواندم، وا رفتم که ای وای اینها چیست که گلستان از زندگی شخصی و ماجرای عشقی اخوان که کار را به جاهای باریک کشانده نوشته، انگار که دارد بی دلیل از او عقده گشایی می کند و قصد آبروی شاعری چون او را حالا بعد از مرگش کرده. طاقت نیاوردم، با اوتماس گرفتم و گفتم درست نیست این جزییات از زندگی شخصی اخوان را منتشر کنیم. گفت چرا؟! و با همان لحن عاقل اندر سفیه اش گفت: «همین ها عشق است... شاعر اگر اینطور عاشق نباشد، اصلا نفهمیده عشق و شعر چیست...» (نقل به مضمون)   

و من را مجاب کرد مطلب همین است می خواهی چاپ کن وگرنه جرات داری یک نقطه از آن کم کن تا نشانت دهم! بعد از آن چند بار دیگر هم برای مان مطلب فرستاد و اساساً هم زیر بار هیچ یراستاری و قیچی کاری در مطالبش نمی رفت). 

این روایت را قبلاً چند جا نقل کرده ام اما حالا دوباره می گویم که بگویم گلستان اگر از نظر من نادر است، نه می خواهم و نه می توانم او را به نیکی یا بدی قضاوت کنم. خودش بسیار اهل نقد بود و گاهی در نقدهایش بی رحمانه از روی آدمها که بسیاری شان دوستان و نزدیکانش بودند عبور می کرد. اما اگر درباره او منصف باشیم باید بگویم که مطالب او ترکیب غریبی از زبان گزنده با نثری شیوا بود. استفاده هوشمندانه از کلمات در قدرتمندانه ترین شکل بیان مطلب که یکی از دوستان اهل فن در محفلی و در توصیف نثرنویسی اش گفت: اگر سعدی در زمانه ما زنده می شد و می خواست گلستان را به نگارش درآورد بی شک شیرینی و رسایی قلم ابراهیم گلستان را می داشت. اما گلستان متاسفانه مانند بوسهل زوزنی در تمام کارها (و هنرهایش) ناتمام بود. هم فیلم سازی، هم عکاسی، هم نویسندگی، هم مجموعه داری و... را تمام وکمال می دانست اما هر یک را نیمه راه به سمت دیگری واگذاشته بود که اگر یکی از این خطوط را تا انتها رفته بود امروز سهمش از دنیای هنر و ادبیات بیش از قسمتش از شایعه، حقد و حسد و بدگویی ها بود. اما او برایش اینها اهمیتی نداشت. وقتی قبل از انقلاب به انگلستان رفت و نیم قرن در یک قصر ویکتوریایی زندگی کرد و برچسب انگلوفیل بودن را تا آخر عمر بر پیشانی داشت، هرگز ندیدم برایش ذره ای اهمیت داشته باشد، وقتی او را به خاطر عشق فروغ سرزنش کردند گفته بود او هم تاوان داده و رای آن عشق درد کشیده اما به سبک خودش. او را باک نبود از بی باکی بسیاری که در زندگی داشت. یک قرن را با تمام آدم هایش پشت سر گذاشت و بی تعارف صد سال زندگی کرد و از همه مهم تر این است که ابراهیم گلستان تمام و کمال خودش را زندگی کرد و حالا دوستان و دشمنانش می توانند با خیال ناراحت و راحت در نبودش درباره اش حرف بزنند و نقدش کنند بی آنکه منتظر جوابش باشند چون این شعله دیگر هرگز زبانه نمی کشد. 


                                                                                                                                                      روزنامه شرق

                                                                                                                                                       شماره 4633                                                                                                                                                          2 شهریور 1402                                                                                                                                                      شاهرخ تویسرکانی