سر مقاله‌ها

در هم‌آوردي ميان «قدرت» و «هنر» به ظاهر اين قدرت است كه تمام جريده‌ی جهان را به نام خويش مَمْهور مي‌كند امّا در نهايت، جهان به رأي و انديشه آزاد، هنر و تغزل تعريف خواهد شد. درست در اوج ترك‌تازي عرب و زورگویی خلفا در بخش عظيمي از آسيا، رودكي نابينا، چنان از روح رنگ و عطرِ علاقه و طعم كلام سخن مي‌گويد كه چشم‌داران با هزار چراغ، قدرت ديدن پيش پاي خويش را ندارند و درست در اوج عرب‌زدگي تركان، فردوسي بزرگ، توانِ زبانِ مادري اين ملت را در مقابل چكاچاك شمشير‌هاي مهاجمين (به گونه‌ی نخستين بيرق ملّي) برمي‌افرازد. روييدن در رگبار‌ها، برآمدن در توفان‌ها، به يقين رسيدن در بي‌باوري‌ها و ظهور در بحران، اتفاقي امروزي نيست، ما شاهد اين «شاهد» بوده‌ايم كه در اين سفر بي‌پايان، صفحات تاريخي همواره به سود قلدران تهي‌مغز نوشته مي‌شد.

زبان مجموعه‌اي است از علائم وصفي كه براي انتقال مفاهيم ذهني به كار مي‌رود، يعني در حقيقت ابزار انديشه است پس اگر دو نفر يك زبان مشترك ندانند از تفهيم و تفاهم عاجز خواهند بود. گوينده‌اي كه نتواند مطلبي را درست بيان كند يا نويسنده‌اي كه در نوشتن صحيح مفهومي ناتوان باشد، به طور طبیعی امكان فهم مطلب را از شنونده يا خواننده مي‌گيرد. به عبارت ديگر زبان، مهم‌ترين عامل براي بيان انديشه و صورت ظاهري آن نيز هست، اگر كسي زباني را به طور صحيح نداند يا در كاربرد آن، دقت لازم را نداشته باشد، از فعاليت‌هاي عالي ذهن مانند تفكر و تجريد و قياس و تعميم و استنتاج محروم خواهد ماند و اين مطلب را روان‌شناسي زبان تأييد كرده است، در نتيجه چنين شخصي نمي‌تواند صاحب فكری منظم و منطقي باشد و به شکل درست رابطه‌اش با مخاطبان خود مختل خواهد شد.

اگر با اين پرسش ساده نوجواني كه به تازگی به دفتر مجله آمدند مواجه نمي‌شدم، شايد قلم در باب آيين نوروزي راه ديگر پيش مي‌گرفت و مضمون ديگري به راه مي‌آمد، ما بزرگتر‌ها گاه بر خلاف ذهن پوياي اين جوانان، از كنار جمع‌بندي بعضي دانسته‌ها بي‌اعتنا مي‌گذريم: چطور مي‌شود هم در سراسر سياره‌ی ما،  هم در قاره‌ی آسيا و منطقه‌ی خودمان،گاه كشوري به چندپاره تقسيم مي‌شود، يا يك غيربومي در آن كشور به قدرت مي‌رسد و يا نام‌ها و عنوان‌هاي تاريخي را عوض مي‌كنند و كسي از آن ممالك هم هيچ اعتراض نكرده و نمي‌كند؟!

حتماً همه می‌دانند که پیشوای آزادگان، نسبت به مفاهیمی چون «قهر»، «غضب» و «خشونت» چه تعابیر و تعاریف ماندگاری داشته و دارد امام علی (ع) بر این باور بود که قهر مولود ناتوانی و غضب نتیجه‌ی تاریکی ذهن است، و سید رضی از قول بزرگ‌ترین راهنمای تاریخ نقل می‌کند: «آن‌جا که عقل به بن‌بست می‌رسد خشونت از خواب برمی‌خیزد!» و باز از شیخ اشراق خوانده‌ایم که: «هلاکِ دانایی، دویدن در پِی پلشتی است.» و بایزید بسطامی گفته است: «درندگی درگاهی است که عشق را عبور از آن میسر نیست.»

اگر به «انقلاب» به مفهوم یک موجود زنده نگاه کنیم، به روشنی ادوار سنی، رشد و نمو آن نیز امری بر موجودیت آن خواهد بود و از آن‌جا که انقلاب‌های واقعی در جزئیات، هیچ شباهتی با یکدیگر ندارند، ناگزیر هر انقلابی نمی‌تواند از تجارب انقلاب‌های پیشین (مگر در کلیات) استفاده کند، به همین دلیل انقلابات جوان در دوران حرکت خود همواره با تنش‌ها و دگرگونی‌های غریب، قرین می‌شوند و این دگرگونی‌ها به حدی‌ست که گاه به شکست انقلاب منجر می‌شود. نمونه‌ی آن انقلاب مصر، الجزایر، نیکاراگوئه و... بوده است.

اکنون «بهار» است و سّر نكته در اين مقام اين است كه گفته‌اند هيچ فصلي مقام بهار ندارد و هيچ روزي... مرتبتِ نوروز! و ما نيز به رسم ديرينه، دل و ديده، ديده و دل در اين منظر نهاده‌ايم و تماشاي سوره‌ی عشق كه خود زيبا‌‌ترين ترانه‌ی توحيد است؛

آن‌چه مي‌خوانيد به انگيزه‌ي برگزاري كنسرت گروه اساتيد موسيقي ملّي ايران در خارج از كشور و از جمله در لندن نوشته شده امّا بيشتر حال و هواي دلتنگي بچه‌هاي ايران است كه دل‌شان اينجاست و با هر نسيمي از سوي «وطن» به وجد مي‌آيند. قصه‌ی غربت و تنهايي است و غم لبريز آن‌ها از دوري يار و ديار كه «غريب را دل سرگشته در وطن باشد»...

بيست سال حيات سياسي نظام نوپاي ايران امروز و بيست انتخابات، شعار انكارنشدنی مديران ارشد حكومت در تأييد جمهوريت انقلاب اسلامي است، به تقريب هر سال، صندوق‌هاي رأي از انبار‌هاي تاريخ به در آورده شد تا مردم سرنوشت سياسي، اقتصادي و فرهنگي خود را از پلي برآمده از اين صندوق‌ها عبور دهند. دو دهه‌ی متمايز كه در پاره‌ی نخست آن، مردم در پرتو شور انقلابي و سوداي همبستگي، دولت‌مردان را به ميدان فرا مي‌خواندند و در پاره‌ی دوم، اين دولت‌مردان و مديران جامعه بودند و هستند كه با فروزه مشعل‌هاي رقابت عريان، مردم را به صحنه فرا مي‌خواندند امّا در اين دو حركت متفاوت، جناح چپ و جناح راست از همان سپيده‌دم پيروزي انقلاب، جداسري سياسي خود را اعلام كرده بودند، با اين تفاوت كه در هر دهه، بنا به موقعيت و اقتضای شرايط، شيوه‌ی دگر كرده‌اند.

کلمه، قلم و کتاب، اولین و آخرین معجزه‌ی انسان است، تولد کلمه، تولد زندگی‌ست و شعور عامل هدایت آدمی به سوی مقصد واژه، قلم و نوشتن است. انسان با اندیشه‌ی خویش و با واژه بر هستی نام نهاد، با زبان به آوازش برخاست و با سرانگشت قلم به رویتش رساند. این راه طولانی را با چه ترانه‌ها که طی کرد، تا به این منزل. مقصد اگر عاشقی و آزادگی نبود، پس این کشف، کشف هراس بوده است؟ امروز در جهان، کلمه در زنجیرخانه‌ی زبان به زندان درمانده است، آیا در جهان امروز امیدی به بهبودی جراحات هزاران ساله‌ی کلمه، باقی مانده است؟ اگر هست، نخست باید به آزادی اندیشه بیندیشیم، آزادی اندیشه‌ی «انسانی»، بازسازی بلوغ انسانی و بازگشایی دریچه‌ی خانه‌ی زبان است.

«انسان، قلم، آگاهی و آفرینش» به همین سادگی با تعریفی روشن و فهمی عادی می‌توان از او به عنوان یک انسان خلاق اهل قلم یاد کرد امّا با این حال و با وجود چنین شناسنامه مشخصی، در ابعاد گوناگون سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، فردی و گروهی، در هر مکان و زمان و جامعه‌ی خاصی، دارای تعاریفی بغرنج و هویتی پیچیده می‌شود، چندان که هر چه از گذشته‌ی دور به سوی زمان معاصر پیش می‌آییم این موجودیت ملموس، در عین حفظ استقلال بیشتر، با جداسری از مفاهیمی چون ساحر، پیر، فرزان، مرشد، راهنما، فیلسوف، عالم، حکیم، طبیب و... دارای گسترده‌گی درونی و عمق بیشتری می‌شود.